بنی ملال
بَنیْ مِلاّل، شهری در مراكش و مركز استان تادِلا اَزیلال. این شهر در 32 و35 عرض شمالی و6 و37 طول غربی در ارتفاع 620 متری از سطح دریا در كوهپایه های اطلس میانی، میانۀ راه دو شهر فاس در شمال، و مراكش در جنوب واقع است («فرهنگ ...»؛ بن عربی، 84؛ نیز نقشه ...).
شهر بنی‌ملال آب و هوایی نیمه خشك دارد و میانگین بارندگی آن 375 میلی متر در سال است و در فصل گرما دمای آن تا °43 سانتی‌گراد می رسد. رودخانۀ ام الربیع كه از كنار این شهر می‌گذرد، باعث رشد و رونق كشاورزی آن شده است. مهم‌ترین فرآورده‌های كشاورزی بنی‌ملال: حبوبات، چغندر، پنبه، سیب و مركبات است (معلمة...، 5 / 1579). این شهر با باغهای سرسبز و چشمه‌سارهای پر آب تفرجگاه مناسبی برای گردشگران است (بن عربی، همانجا).
پیشینۀ تاریخی: وجود چشمۀ اَسَردون در جنوب این شهر می تواند همچون دیگر نقاط این ناحیه از قبیل اَغمات و دَمنات قدمت بسیارداشته باشد (EI²). نخستین ساكنان این شهر بربرها بوده‌اند. بعدها در دوران یعقوب المنصور موحدی (حك 580-595ق / 1184- 1199م)، طایفۀ بنی ملال كه از طوایف قبیلۀ بنی هلال به شمار می‌رفتند و از مصر به مغرب آمده بودند، جای‌گزین بربرها شدند (نک : معلمة، 5 / 1576). پیشینۀ تاریخی شهر بنی ملال با تاریخ شهرِ دای پیوستگی دارد. احتمالاً دای كه ابن عبدالمنعم حمیری (ص 231) از آن نام برده است و در 213ق / 828م پس از درگذشت ادریس دوم به پسرش، یحیى به ارث رسید، همان بنی ملال آینده است (ابوعبید، 2 / 806؛ EI²).
در منابع دوره اسلامی از دای به عنوان قلعه و یكی از مراكز مهم بازرگانی یاد شده است (ابوعبید، 2 / 844). در 534 یا 535ق قلعۀ دای توسط مرابطون ویران شد، اما آنها اندكی بعد در جای آن، قلعه‌ای دیگر بنا كردند و در كنارش مسجد و صومعه‌ای ساختند كه با گذشت زمان روبه آبادانی گذاشت (معلمة، همانجا). در دوران فرمانروایی خاندان سعدیان، از شرفای مراكش (915-1069ق / 1509-1659م) قلعۀ دای مدت كوتاهی مركز تادلا گردید و امیر زیدان بن احمد منصور ذهبی (حك 1012-1037ق / 1603-1628م) كه از جانب پدرش به حكومت تادلا رسیده بود، این قلعه را تا پیش از اتمام بنای زیدانیه به عنوان دارالحكومۀ موقت خویش برگزید (سلاوی، 5 / 117، 175، 6 / 4؛ معلمة، همانجا؛ حجی، 55).
در 1099ق / 1688م مولی اسماعیل بخشهای جدیدی به صومعۀ دای افزود كه كوشیه (بن كوش یا بلكوش) نامیده شد. كوشیه در سدۀ 13ق / 19م مجدداً توسعه یافت (سلاوی، 7 / 89؛ معلمة، 5 / 1577؛ بریتانیكا،I / 976 ). كوشیه كه امروزه «محله لَمْدینه» خوانده می‌شود، مدت 200 سال یكی از دو مركز ناحیه تادلا به شمار می رفت. در اوایل سدۀ 20م به تدریج نام بنی ملال جای گزین نام كوشیه شد (بن عربی، نیز معلمة، همانجاها؛ EI²).
در 1334ق / 1916م بنی ملال به تصرف نیروهای فرانسوی درآمد (بن عربی، نیز معلمة، همانجاها). در 1313ش / 1934م با تخریب برج و بارو و دروازه های بنی ملال، شهر توسعه یافت و جمعیت آن نیز روبه افزایش نهاد؛ چنان كه جمعیت 500‘4 تنی آن در 1920م، به 120 هزار تن در 1992م رسید. جمعیت این شهر در 1383ش / 2004م حدود 900‘169 تن برآورد شده است («فرهنگ»؛ معلمة، 5 / 1578).
مآخذ
ابن عبدالمنعم حمیری، محمد، الروض المعطار، به كوشش احسان عباس، بیروت، 1984م؛ ابوعبید بكری، عبدالله، المسالك و الممالك، به كوشش وان لون و ا.فره، تونس، 1992م؛ بن عربی، صدیق، المغرب، بیروت، 1404ق / 1984م؛ حجی، محمد، «المراكز الثقافیة المغربیة ایام السعدیین»، البحث العلمی، به كوشش محمد صباغ، رباط، المركز الجامعی للبحث العلمی؛ سلاوی، احمد، الاستقصاء، به كوشش جعفر ناصری و محمد ناصری، دارالبیضاء، 1954-1956م؛ معلمة المغرب، مطابع سلا، 1413ق / 1992م؛ نقشه مراكش، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، 1372ش؛ نیز:
Britannica, micropaedia, 1978; EI² ; The World Gazetteer, www. world-gazetteer.com / d / d_ma_ta.htm
.ستار عودی